Zdolności poznawcze psów

Psy należą do gatunku społecznego i posiadają złożone zdolności poznawcze oraz komunikacyjne. Wiedza na temat procesów poznawczych psów stale się rozwija, a czasy, gdy emocje u zwierząt budziły kontrowersje, należą już do przeszłości. Badania wykazały, że zdolności poznawcze psów stają się coraz bardziej złożone i efektywne (Masson et al., 2024).

Poznanie społeczne

Poznanie społeczne dotyczy zdolności poznawczych związanych z komunikacją z innymi osobnikami oraz uczeniem się poprzez ich obserwację (Bensky et al., 2013). Tworzy ono podstawę złożoności funkcji poznawczych i inteligencji (Sadowski, 2007). Psy wykazują niezwykłą wrażliwość na nasze gesty, poziom uwagi (Call et al., 2003; Gácsi et al., 2004), a nawet emocje (Morisaki et al., 2009). Potrafią rozpoznać, kiedy człowiek jest zły lub niezadowolony, w odpowiedzi przyjmując niską postawę, często błędnie interpretowaną jako wyraz poczucia winy (Hecht et al., 2012; Horowitz, 2009).

Poznanie niespołeczne

Poznanie niespołeczne odnosi się do tego, jak zwierzęta postrzegają i przetwarzają fizyczne komponenty ich środowiska. Świadomość, że nawet jeśli coś znika z pola widzenia, to nadal istnieje, rozwija się u dzieci między 18 a 24 miesiącem życia, natomiast u psów pojawia się później, prawdopodobnie dopiero po okresie dojrzewania (Gagnon & Doré, 1994). Badania wykazały, że psy nie tylko pamiętają ukryte obiekty, ale także rozpoznają ich cechy. Jeśli po ponownym pojawieniu się obiekt zmienia kolor lub kształt, psy zauważają tę różnicę i dłużej się w niego wpatrują (Zentall & Pattison, 2016), co świadczy o ich precyzyjnej pamięci wzrokowej.

Psy mają również umiejętności związane z liczeniem: spośród dwóch ilości tej samej nagrody wybiorą większą (Arden & Adams, 2016). Podobnie, jeśli dwie nagrody zostaną ukryte za ekranem, psy wykazują oznaki zdziwienia, jeśli po odsłonięciu ekranu znajdzie się tam tylko jedna lub trzy nagrody (Cooper et al., 2003; West & Young, 2002).

Gdy ilość lub wartość nagrody ulega zmniejszeniu, psy mogą odczuwać frustrację (Dzik at al., 2019). Jednak reakcja ta pojawia się tylko wtedy, gdy pierwotna nagroda była dla nich szczególnie wartościowa. W jednym z eksperymentów wykazano, że gdy kawałki wątróbki zostały zastąpione suchą karmą, psy wykazywały niezadowolenie w porównaniu do grupy kontrolnej, która od początku dostawała jedynie karmę.

Uczenie się poprzez obserwację

Uczenie się przez obserwację to proces, w którym obserwujący osobnik modyfikuje swoje zachowanie po zaobserwowaniu danego działania u innego osobnika. Szczenięta, które między 6 a 12 tygodniem życia obserwują swoje matki podczas przeszukiwania terenu w poszukiwaniu narkotyków, osiągają lepsze wyniki w tej samej czynności w wieku 6 miesięcy – mimo że w międzyczasie nie były szkolone (Slabbert & Rasa, 1997). Co ciekawe, szczenięta uczą się lepiej, gdy modelem nie jest ich matka – prawdopodobnie dlatego, że nowa sytuacja bardziej przyciąga ich uwagę (Fugazza et al., 2018b). Jednak efektywność nauki wzrasta, jeśli matka znajduje się w pobliżu, nawet jeśli sama nie uczestniczy w wykonywaniu zadania (Fugazza et al., 2018a).

Psy uczą się także poprzez obserwację ludzi (Pongrácz et al., 2001). Zespół Adama Miklosiego z Węgier przeprowadził serię badań nad społecznym uczeniem się, w tym nad metodą „Do as I do” (Fugazza & Miklósi, 2014). W tej metodzie pies ma naśladować zachowanie człowieka. Badania te dostarczają cennych informacji na temat interpretacji ludzkich postaw przez psy. Na przykład widząc człowieka chwytającego przedmiot ręką, pies próbuje zrobić to samo, ale za pomocą pyska.

Samoświadomość

Zdolność do rozpoznawania siebie badana jest od lat 70. za pomocą testu lustra — polega on na sprawdzeniu, czy zwierzę rozpoznaje swoje odbicie (Gallup, 1970). Test ten zdały m.in. ludzie, wielkie małpy, delfiny i słonie azjatyckie (Plotnik et al., 2006). Jednak jego wiarygodność jest kwestionowana, ponieważ nie uwzględnia różnic sensorycznych między gatunkami.

Psy nie przechodzą testu lustra, ale badania sugerują, że posiadają samoświadomość węchową. Marc Bekoff wykazał, że psy dłużej wąchały zapachy innych psów niż własne (Bekoff, 2001). W 2017 roku Alexandra Horowitz potwierdziła te wyniki, dowodząc, że psy rozróżniają swój zapach od zapachów innych psów i poświęcają więcej czasu na badanie własnego zapachu, jeśli został zmieniony (Horowitz, 2017).

Teoria umysłu

Teoria umysłu odnosi się do zdolności przypisywania stanów mentalnych sobie i innym. U psów jej istnienie jest nadal przedmiotem dyskusji, a stosowane metody badawcze budzą kontrowersje (Udell et al., 2011; van Rooijen, 2010). Jednak przyjmuje się, że psy posiadają przynajmniej częściową teorię umysłu, co przejawia się w umiejętności interpretacji intencji innych poprzez analizę gestów i kierunku spojrzenia (Horowitz, 2011). Teoria umysłu wiąże się również ze zdolnością do empatii, czyli rozumienia emocji innych. Jednym z dowodów na tę zdolność jest eksperyment z ziewaniem, który wykazał, że psy reagują na ziewanie ludzi, zwłaszcza jeśli pochodzi od osoby im znanej (Silva et al., 2012).

Poczucie zazdrości i sprawiedliwości

Psy mogą odczuwać zazdrość, gdy ich właściciel okazuje uwagę innemu osobnikowi w ich obecności (Harris & Prouvost, 2014). Eksperymenty sugerują również, że psy mają poczucie niesprawiedliwości. W jednym z badań dwa psy wykonywały tę samą komendę, ale nagrodę otrzymywał tylko jeden z nich. Po kilku próbach pomijany pies próbował różnych reakcji, a ostatecznie odmawiał dalszej współpracy (Range et al., 2008). Działo się to szybciej niż w przypadku, gdy brak nagrody nie był związany z obecnością drugiego psa, co sugeruje, że psy dostrzegają nierówność, a nie tylko brak nagrody.

Podsumowanie

Przytoczone badania pokazują, że psy posiadają znacznie bardziej złożone zdolności poznawcze, niż początkowo przypuszczano. Od zdolności do rozpoznawania obiektów, przez samoświadomość opartą na węchu, aż po rozumienie intencji innych – udowadniają, że ich umysł jest bardziej skomplikowany, niż mogłoby się to wydawać. Ponadto, ich zdolność do odczuwania empatii oraz złożonych emocji wskazuje na zaawansowaną wrażliwość społeczną psów jako gatunku. Wnioski te zmieniają ludzkie postrzeganie psiej psychiki i podkreślają, jak ważne jest uwzględnianie tych zdolności w kontekście opieki, terapii i treningu zwierząt.