Zasady panujące podczas zabawy psów

Zabawa to bardzo istotny element życia zwierząt. Prawdopodobnie występuje u większości kręgowców i niektórych bezkręgowców, ale głównie u ssaków. Występuje również częściej u młodych samców i jest związany z kontekstem środowiskowym, w jakim znajdują się zwierzęta.

Czym jest zabawa?

Według klasyfikacji Burghardta (2005) zabawa jest zachowaniem, które:

1. nie jest „w pełni funkcjonalne” (oznacza to, że zawiera elementy „które nie przyczyniają się bezpośrednio do przetrwania”);
2. jest samonagradzająca się (daje uczucie przyjemności);
3. różni się strukturą i/lub czasem trwania od „poważnej” formy zachowania występującej u osobników dorosłych;
4. jest powtarzalna, ale nie jest zachowaniem stereotypowym;
5. jest inicjowana, gdy zwierzę czuje się bezpiecznie.

Główne rodzaje zabaw to:

• społeczne,
• motoryczno-rotacyjne
• przedmiotowe

Zabawa jest więc dobrowolnym zespołem samonagradzających się zachowań zwierząt, które są odzwierciadleniem zachowań funkcjonalnych, jednakże obudowanych dodatkowymi meta-sygnałami, przekazującymi drugiemu osobnikowi informację, że dane zachowanie jest fikcyjne. Zabawa może mieć funkcję edukacyjną, rozwijającą zdolności psychofizyczne, w tym przede wszystkim poznawcze. Zabawa w życiu zwierząt socjalnych pełni szczególnie ważną rolę w budowaniu kompetencji społecznych (definicja autorska: Kokocińska A., 2023).

Zabawa jest także identyfikowana jako potencjalny wskaźnik dobrostanu, ponieważ często zanika, gdy zwierzęta znajdują się w trudnej kondycji, a także towarzyszy jej przyjemne doznanie emocjonalne. Z drugiej strony może również wzrosnąć w sytuacjach stresowych, w odpowiedzi na zmniejszoną opiekę rodzicielską lub jako odbicie po okresie deprywacji (Held i Spinka, 2010). Zabawa od dawna jest identyfikowana jako potencjalny wskaźnik aktualnego stanu dobrostanu zwierzęcia, ponieważ jest łatwa do rozpoznania, występuje u wielu ssaków i może być mierzona nieinwazyjnie (Fraser i Duncan 1998; Spinka i in. 2001; Fagen 1981; Burghardt 2005); jest również powszechnie łączona z doświadczaniem pozytywnych emocji u zwierząt (Fraser i Duncan 1998; Spinka i in. 2001; Burgdorf i Panksepp 2006), podobnie jak od dawna u ludzi (Clark i Miller 1998). Na przykład u ludzkich dzieci zahamowanie zabawy jest jednym z podstawowych objawów depresji (Lous i wsp. 2002).

Ponadto zabawa może przynosić natychmiastowe, opóźnione i/lub długoterminowe korzyści, a tym samym powodować poprawę dobrostanu, a nie tylko go odzwierciedlać. Brakuje jednak systematycznych teoretycznych lub eksperymentalnych badań związku między zabawą zwierząt a dobrostanem zwierząt.

Dlaczego zwierzęta się bawią?

1. Zabawa wskazuje na sprawność fizyczną zwierzęcia.
2. Zabawa jest po prostu przyjemna. Towarzyszą jej przyjemne doświadczenia emocjonalne, w których pośredniczą m.in. opioidy;
3. Zabawa przynosi natychmiastowe korzyści psychologiczne oraz długoterminowe korzyści w zakresie sprawności i zdrowia, a tym samym poprawia obecny i przyszły dobrostan;
4. Zabawa jest społecznie „zaraźliwa” i dlatego może rozprzestrzeniać się szybko w danej grupie, poprawiając nastrój innym osobnikom.

(Held i Spinka, 2010)

Rola zabawy w życiu psów

W przypadku psów zabawa ma wyjątkowo istotną rolę, przede wszystkim dlatego, że utrzymuje się u tego gatunku do okresu późnej starości. Buduje oparte na zaufaniu relacje między członkami stada, co umożliwia podziały pracy, hierarchię dominacji i współpracę w polowaniu, wychowywaniu młodych oraz obronie żywności i terytorium. Psowate i inne zwierzęta bawią się, prezentując zachowania takie jak: energiczne gryzienie, dosiadanie i uderzanie ciałem, które mogą być łatwo źle zinterpretowane przez innych uczestników. Wieloletnie badania prof. Marca Bekoffa pokazały jednak, że psy przestrzegają czterech ogólnych zasad, które zapobiegają przekształceniu się zabawy w walkę.

4 złote zasady zabawy wg Mrca Bekoffa:

1. Najpierw zapytaj i komunikuj się jasno.

Psy w celu zaproszenia do zabawy wykonują popularnie nazywany „radosny uskok”, czyli charakterystyczne łukowate wygięcie ciała, gdzie przednie łapy znajdują się nisko przy ziemi (jak w ukłonie), zaś tylne są wyprostowane, ogon uniesione, często w ruchu. Jest to zachowanie powtarzalne, zawsze wyglądające tak samo.

Co ciekawe, wg. Obserwacji prof. Bekoffa nawet jeśli osobnik podąża za ukłonem w zabawie z pozornie agresywnymi działaniami, takimi jak obnażanie zębów, warczenie lub gryzienie, jego towarzysze okazują uległość lub unikanie tylko w około 15% przypadków, co sugeruje, że ufają przesłaniu tego „uskoku”, że wszystko, co następuje po nim, ma na celu zabawę.

Zaufanie do wzajemnej szczerej komunikacji jest niezbędne dla fair play i sprawnego funkcjonowania grupy społecznej.

2. Uważaj na maniery.

Zwierzęta biorą pod uwagę zdolności swoich partnerów do zabawy i angażują się w samoutrudnianie i odwracanie ról, aby stworzyć i utrzymać równe szanse. Przykładowo dominujący członek stada może dokonać odwrócenia ról, przewracając się na plecy (oznaka uległości, której nigdy nie zaoferowałby podczas prawdziwej agresji), aby umożliwić swojemu partnerowi o niższym statusie „zwycięstwo”.

3. Przyznaj się, kiedy się mylisz.

Nawet jeśli wszyscy chcą zachować uczciwość, zabawa może czasem wymknąć się spod kontroli. Kiedy zwierzę źle się zachowa lub przypadkowo zrani swojego partnera do zabawy, zazwyczaj przeprasza, tak jak zrobiłby to człowiek. Po intensywnym ugryzieniu wykonuje ponownie uskok wysyłając wiadomość: „Przepraszam, że tak mocno cię ugryzłem — to nadal gra, niezależnie od tego, co właśnie zrobiłem. nie odchodź; Będę grał uczciwie”.

Temu „przepraszaniu” mogą towarzyszyć: otrzepanie się, oblizywanie, lizanie pyska drugiego psa, położeniu uszu i podkulenie ciała, po których lub równo z nimi towarzyszy uskok (przyp. A. Kokocińka)

Aby gra mogła być kontynuowana, drugi osobnik musi wybaczyć wykroczenie.
A przebaczenie jest prawie zawsze oferowane; zrozumienie i tolerancja są obfite zarówno podczas zabawy, jak i w codziennym życiu w stadzie.

4. Bądź szczery.

Przeprosiny, podobnie jak zaproszenie do zabawy, muszą być szczere. Osobniki, które nadal postępują nieuczciwie lub wysyłają nieuczciwe sygnały, często szybko spotykają się z ostracyzmem. Ma to znacznie poważniejsze konsekwencje niż zwykłe skrócenie czasu zabawy. Może wiązać się nawet z wykluczeniem z grupy.

(Bekoff M., 1995)

Chociaż zabawa jest zabawą, to także poważna sprawa. Kiedy zwierzęta się bawią, nieustannie pracują nad zrozumieniem i przestrzeganiem zasad oraz zakomunikowaniem swoich zamiarów uczciwej zabawy. Dostrajają swoje zachowanie w biegu, uważnie monitorując zachowanie swoich partnerów do zabawy i zwracając baczną uwagę na naruszenia uzgodnionych zasad. Tę zasadę Fair play można rozumieć jako wyewoluowaną adaptację, która umożliwia jednostkom tworzenie i utrzymywanie więzi społecznych. Uderzające są podobieństwa między zabawą ludzi i zwierząt oraz wspólna zdolność rozumienia i zachowywania się zgodnie z zasadami dobrego i złego postępowania. Psowate, podobnie jak ludzie, tworzą skomplikowane sieci relacji społecznych i żyją według zasad postępowania, które utrzymują stabilne społeczeństwo, co jest niezbędne do zapewnienia przetrwania każdej jednostki. Podstawowe zasady uczciwości kierują zabawą społeczną, a podobne zasady są podstawą uczciwości wśród dorosłych (Bekoff M., 2019).

Profesor Bekoff opisuje konflikty w trakcie zabawy jako niezwykłą rzadkość. Co rzeczywiście jest prawdą, jeśli psy mają odpowiednie kompetencje socjalne. Niestety, psy często nie
są odpowiednio socjalizawane, wręcz nie mają żadnych dobrych kontaktów z innymi psami, ani przestrzeni do spotkań (szczególnie w dużych miastach). Stąd braki w kompetencjach socjalnych. Gdyby wszystkie psy miały kompana do codziennych zabaw oraz regularne spotkania z różnymi psami – nie byłoby tylu konfliktów. Z natury zwierzęta unikają walk, ponieważ są one nieopłacalnym wydatkiem energetycznym. Wyjątek stanowią walki w okresie godowym, kiedy to zwierzęta zabiegają o partnera do rozrodu, pokazując swoją siłę i dobra kondycję, tak, aby najlepsze geny zostały utrwalone.

Dlatego więc skupmy się na dobrej socjalizacji już w wieku szczenięcym, znajdźmy dla naszego psa kompanów do zabaw, dajmy mu szansę uczyć się dobrych zachowań i zasad „fair play” od innych psów. Co ważne, każdy pies powinien mieć możliwość codziennej swobodnej eksploracji i zabawy z innym psem.

Swobodnej- tzn. bez smyczy. Dlatego warto znaleźć miejsce, gdzie możemy psu zapewnić bezpieczną możliwość zabezpieczenia tych podstawowych potrzeb. Bardzo przydatne są zajęcia komunikacyjne, w formie kilku spotkań ze specjalistą od psiej komunikacji i analizy zachowania, aby zrozumieć zasady poprawnych kontaktów między psami oraz zabawy fair play. Dzięki takim warsztatom łatwiej jest rozszyfrować konkretne komunikaty wysyłane przez zwierzę, a przede wszystkim uczą jak reagować w konkretnych sytuacjach, kiedy przerywać zabawę, jak to robić, aby nie wyuczyć w psach bierności i wiele więcej.