Ptasie harce, czyli jak bawią się papugi
Spis treści:
- Czym jest zabawa?
- Rodzaje zabawy papug
- Rodzaje zabawy
- Zabawa socjalna
- Zabawa obiektami
- Zabawa w codziennym życiu
Czym jest zabawa? Jak można zdefiniować to zachowanie? Czy istnieje tylko jeden rodzaj zabawy u papug? Czy każdy gatunek papugi przejawia wszystkie rodzaje zabawy? Jeśli chcecie znaleźć odpowiedzi na te pytania, zapraszam Was do lektury niniejszego artykułu. Temat jest bardzo interesujący i bardziej złożony niż nam się wydaje.
Czym jest zabawa?
Aby lepiej zrozumieć temat, zacznijmy od zdefiniowania zabawy. Zachowanie związane z zabawą musi spełniać pięć kryteriów (dotyczy to wszystkich gatunków, w tym ludzi): zabawa może być postrzegana jako 1) wewnętrzna nagroda, która motywuje zachowanie, które 2) wydaje się nie służyć żadnemu celowi (nie w pełni funkcjonalne) i być 3) wielokrotnie prezentowane. Zachowanie musi być także inicjowane 4) dobrowolnie i 5) w warunkach odprężenia, czyli w dobrym stanie zdrowia, bez dużego stresu i konkurencyjnych wymagań. Jeśli zwierzęta się bawią, wskazuje nam to na ich prawidłowy dobrostan.
Rodzaje zabawy
Zabawę można podzielić na trzy kategorie:
Każda kategoria zabawy pokazuje wyraźne różnice w wielkości mózgu: gatunki z największym mózgiem, są również gatunkami z najbardziej złożoną formą zabawy – zabawą socjalną. Gatunki, które bawią się obiektami (ale nie socjalnie) mają mniejszy mózg, niż gatunki bawiące się socjalnie, ale większe niż gatunki bawiące się w pojedynkę. Natomiast gatunki bawiące się w pojedynkę maja większe mózgi niż gatunki, które nie bawią się wcale.
W tym artykule skupimy się na zabawie socjalnej i zabawie obiektami.
Zabawa socjalna
Zabawa socjalna jest wszechobecna wśród młodych ssaków, stanowiąc centralny element zachowań społecznych nawet stosunkowo samotnych gatunków. Ptaki są również znane z zabawy socjalnej, ale tylko kilka taksonów ptaków prezentuje pełny zakres zachowań związanych z zabawą, od gonitw do wspólnej zabawy obiektami. Zakłada się, że na występowanie zabawy socjalnej u ptaków mają wpływ cztery kluczowe czynniki: duży rozmiar mózgu; bycie gniazdownikiem, co umożliwia ewolucję zabawy; instynkt społeczny, która promuję zabawę socjalną; opóźnione rozmnażanie (opóźniona dojrzałość) i trwałe powiązanie z innymi młodymi oraz dorosłymi osobnikami. Te wszystkie punkty lub większość z nich (w zależności od gatunku) spełniają właśnie papugi. Papugi i krukowate są uważane za prezentowanie bardziej rozbudowanej zabawy socjalnej niż inne ptaki. W obrębie tych grup, najczęściej opisywanymi przypadkami zabawy u ptaków jest papuga kea (Nestor notabilis) oraz kruk (Corvus corax). Zabawa u tych dwóch gatunków jest energiczna, złożona, wzajemna i może stanowić odpowiednik zabawy socjalnej u psowatych i wyższych naczelnych.
- 4 kategorie zabawy socjalnej
Zabawę socjalną można podzielić na cztery kategorie:
Wśród papug, zabawę socjalną opisano w badaniach u 13 gatunków: lora zielona (Chalcopsitta sintillata), lora moręgowana (Pseudeos fuscata), kakadu różowa (Eolophus roseicapillus), kea (Nestor notabilis), kaka (Nestor meridionalis), świergotka złotoskrzydła (Psephotus chrysopterygius), papużka falista (Melopsittacus undulatus), kakapo (Strigops habroptilus), modroara hiacyntowa (Anodorhynchus hyacinthinus), ara zielonoskrzydła (Ara chloropterus), mnicha nizinna (Myiopsitta monachus), wróbliczka modrobrewa (Forpus conspicillatus), amazonka białoczelna (Amazona albifrons). U lory zielonej, lory moręgowanej, kakadu różowej, świergotki złotoskrzydłej, mnichy nizinnej i wróbliczki modrobrewej zaobserwowano wyłącznie jedną kategorię zabawy – gonitwę. U papużki falistej zaobserwowano natomiast gonitwę oraz walkę podczas zabawy socjalnej. U kakapo i modroary hiacyntowej wyszczególniono walkę oraz zaproszenia do zabawy. Gonitwę, walkę i zaproszenia do zabawy opisano podczas zabawy u kaka, ary zielonoskrzydłej i amazonki białoczelnej. Tylko u jednego gatunku z pośród wszystkich wyżej wymienionych zaobserwowano pełen repertuar zachowań związanych z zabawą, w tym gonitwę, walkę, zaproszenia do zabawy oraz wspólną zabawę obiektami, a jest to kea.
- Jak wygląda walka podczas zabawy?
Papugi, które bawią się w walkę, zwykle blokują dziobem lub robią unik dziobem, popychają stopami, gryzą stopy lub pióra drugiego osobnika. Papużki faliste, na przykład, próbują ugryźć swojego partnera zabawy gdzieś na ciele, zwykle w pióra lub stopy. Partner odpiera atak dziobem, czasami wydając przy tym cichy, skrzeczący dźwięk, a zachowanie to często przeradza się w powtarzający się pojedynek na dzioby, inicjowany najpierw przez jednego osobnika, a następnie przez drugiego. To, że takie działania są raczej zabawą niż poważną agresją, sugeruje fakt, że są one wykonywane powoli, interakcje są wzajemnie inicjowane, nie ma zwycięzców ani przegranych w danej sytuacji. Walki podczas zabawy u amazonek białoczelnych są również łatwe do odróżnienia od rzeczywistych agresywnych interakcji. Podczas agresywnych interakcji, ptaki te kierują uderzenia dziobem na głowę przeciwnika, ale podczas zabawy gryzienie jest skierowane głównie na stopy i palce drugiego ptaka.
- Jak wygląda zaproszenie do zabawy?
Zarówno kea oraz kaka wykonują zaproszenia do zabawy w bardzo podobny sposób: podnoszą głowę w specyficzny sposób (ang. head cock), podchodzą do drugiego osobnika charakterystycznie podskakując, a następnie oba osobniki przewracają się na plecy, jako sposób zabiegania o rozpoczęcie lub kontynuowanie zabawy. Chociaż zaproszenia do zabawy u papug kea oraz kaka, były obserwowane w ich naturalnym środowisku, u innych gatunków opisano je tylko w niewoli: kakapo, amazonka białoczelna, ara zielonoskrzydła, modroara haicyntowa. Ary zielonoskrzydłe oraz modroary hiacyntowe zabiegają o zabawę podskakując do opiekuna, z głową pochyloną pod kątem, a następnie przewracając się na plecy. Natomiast amazonki białoczelne inicjują chęć zabawy poprzez przysuwanie się niepostrzeżenie do drugiego ptaka z opuszczoną głową i ciałem.
Zabawa obiektami
U młodych osobników, podczas ich rozwoju zabawa obiektami pozwala im uczyć się o otaczającym ich środowisku oraz doskonalić swoje umiejętności rozwiązywania problemów w późniejszym życiu. Dobrze wiemy z codziennego życia, że papugi potrafią bawić się różnymi obiektami, ale nie każdy gatunek robi to z taką samą złożonością i intensywnością.
Zabawa obiektami może być często mylona ze zwykłą eksploracją. Jak zatem odróżnić te dwa zachowania? Eksploracja informuje osobnika o możliwościach wykorzystania danego obiektu, o jego cechach funkcjonalnych. Natomiast zabawa pozwala osobnikowi na zdobycie wiedzy o kreatywnym wykorzystaniu danego obiektu. W pierwszym przypadku pojawia się pytanie „co może zrobić obiekt?”, a w drugim „co ja mogę zrobić z obiektem?”. Każda zabawa obiektami zawiera eksplorację, ale nie każda eksploracja obejmuje zabawę.
- Badania nad kombinacją obiektów
Auersperg i in. [Auersperg i in., 2014; Auersperg i in., 2015], w swoich dwóch badaniach sprawdzali jakie kombinacje obiektami wykonują różne gatunki papug podczas zabawy, czyli mówimy tutaj o złożonej formie zabawy obiektami. W pierwszym doświadczeniu [Auersperg i in., 2014] wykorzystano siedem gatunków papug: 2 żałobnice palmowe (Probosciger aterrimus), 14 papug kea, 10 żako (Psittacus erithacus), 15 amazonek jamajskich (Amazona collaria), 6 amazonek małych (Amazona agilis), 12 (w tym 3 młode i 9 dorosłych) patagonek (Cyanoliseus patagonus) oraz uwzględniono udostępnione wyniki 14 (10 młodych, 4 dorosłe) kakadu białookich (Cacatua goffini) z drugiego doświadczenia. Jeśli nie napisano inaczej, wszystkie osobniki były dorosłe lub o dorosłych cechach, ale przed osiągnięciem dojrzałości płciowej. Wybór papug skupiał się na gatunkach, które wyróżniają się umiejętnościami rozwiązywania różnych zadań lub wykorzystują narzędzia np. samce żałobnicy palmowej w naturze uderzają kawałkami drewna lub łupinami orzechów o gałęzie lub dziuple, w celu zwrócenia uwagi samicy na odpowiednie dziuple do legów lub jako zachowanie terytorialne. Papugom zaprezentowano drewniane obiekty, w trzech kolorach rozróżnianych przez ptaki: żółtym, czerwonym i niebieskim. Obiekty były w pięciu różnych rozmiarach i w czterech kształtach: patyki, pierścienie, kostki i piłki. Papugom podano również cztery różne zestawy/plansze z otworami i rurkami o różnych średnicach, aby odpowiadały rozmiarom drewnianych przedmiotów. Obserwowano kombinacje obiekt-obiekt (od dwóch do trzech swobodnych obiektów) oraz kombinacje obiektów z określonymi strukturami, wymagające włożenia obiektu do czegoś, ukrycie go lub nałożenie obręczy na pionową konstrukcję. Patagonki i amazonki małe nie korzystały z żadnych obiektów. Jedna żałobnica palmowa wykonała wielokrotnie kombinację obiekt-obiekt. Tylko dwie żako korzystały z obiektów więcej niż jeden raz. Najwięcej razy kombinację dwóch obiektów zaprezentowały kakadu białookie, żałobnice palmowe, następnie były żako oraz kea, a na samym końcu amazonki jamajskie. Kombinację trzech obiektów zaprezentowały tylko kakadu z drugiego doświadczenia. Natomiast w kombinacjach z planszami, kea oraz kakadu najwięcej razy wkładały lub wyciągały obiekty z plansz. Zaraz po nich, w tych aktywnościach plasowała się jedna żałobnica palmowa. Również kakadu i żałobnica najwięcej razy zakładały obręcze na inne obiekty.
W drugim doświadczeniu [Auersperg i in., 2015] wykorzystano trzy gatunki papug: 4 młode ary epoletowe (Diopsittaca nobilis), 4 młode barwinki czarnogłowe (Pionites melanocephala), 14 (10 młodych, 4 dorosłe) kakadu białookich. Pierwsze dwa gatunki zostały wybrane ze względu na ich rzucające się w oczy zachowanie związane z zabawą. Trzeci gatunek wybrano, ponieważ wykazuje się intensywną i wytrwałą eksploracją obiektów i podobnie jak kea, dobrze radzi sobie w zadaniach wymagających umiejętności fizycznych oraz wykazał się tworzeniem kilku rodzajów narzędzi w niewoli. Układ doświadczenia oraz wykorzystane obiekty były takie same jak w poprzednim badaniu. Ary zaprezentowały kombinację obiekt-obiekt tylko jeden raz, natomiast barwinki i kakadu wykonały taką kombinację wielokrotnie. Jedynie kakadu wykonały potrójną kombinację obiektów. Natomiast przy kombinacjach z innymi strukturami, ary nie wykazały żadnej inicjatywy. Barwinki wykazały taką aktywność tylko jeden raz (piłka włożona do tuby), a kakadu wykonywały takie kombinacje wielokrotnie (nakładanie obręczy na obiekty, wkładanie obiektów). Zarówno dorosłe, jak i młode osobniki kakadu wykonywały obydwa rodzaje kombinacji. W każdym z doświadczeń papugi wykazywały pewne preferencje odnośnie poszczególnych plansz, kolorów, czy obiektów.
- Co nam mówią wyniki badań?
W każdym doświadczeniu występowały papugi ręcznie karmione oraz wykarmione przez rodziców. Dodatkowo występowały mieszane grupy – młode i dorosłe osobniki. Grupy poszczególnych gatunków również różniły się pod względem liczebności, a niektóre osobniki uczestniczyły wcześniej w doświadczeniach, które mogły zaburzyć powyższe wyniki, dlatego dużo wyników nie jest miarodajnych. Pomimo tego możemy zauważyć, że pewne gatunki bardziej angażują się w złożoną zabawę obiektami, korzystając z wielu obiektów i plansz, a inne wykonują niewiele kombinacji lub nie korzystają z obiektów wcale. Istnieje również różnorodność w obrębie gatunku – niektóre osobniki korzystały z obiektów, a inne nie. Wiele aspektów może mieć na to wpływ, jednak zakłada się, że gatunki powiązane z korzystaniem narzędzi lub zaawansowanymi zdolnościami technicznymi (żałobnice palmowe, kakadu białooka, żako, kea) oraz zamieszkujące bardziej zróżnicowane tereny w naturze, wykazują się większymi zdolnościami jeśli chodzi o kombinacje obiektów. U gatunków, które zamieszkują zróżnicowane lub nieprzewidywalne środowiska, zabawa przedmiotami u dorosłych może wpływać na ogólną sprawność żerowania poprzez eksplorację nowych bodźców, które mogą stanowić potencjalne źródła pożywienia.
Należy pamiętać, że powyższe badania uwzględniają złożoną zabawę obiektami, a nie proste podnoszenie obiektów.
Zabawa w codziennym życiu
Niestety jest niewiele badań odnośnie zachowań związanych z zabawą (przede wszystkim socjalną) u papug, dlatego należy prowadzić tego typu badania u większej liczby gatunków papug. Wiedząc jak wygląda zabawa u papug, możemy łatwiej zrozumieć ich zachowania między sobą. Dzięki temu możemy odróżnić walkę od zabawy oraz przeanalizować relacje w grupie. Dodatkowo możemy zauważyć, że repertuar zachowań związanych z zabawą socjalną może się różnić między gatunkami i nie każdy gatunek będzie się angażował w zabawę tak samo (pomijam tutaj już kwestie osobnicze). Mam nadzieję, że wiedza na temat złożoności zabawy socjalnej u papug, jeszcze bardziej przekona Was i zachęci do trzymania papug w parach lub grupach (najlepiej tego samego gatunku), a nie w pojedynkę. Chociaż niektóre gatunki mogą mieć stosunkowo podobne zaproszenie do zabawy, nie znaczy to, że cały repertuar zabawy socjalnej jest u nich taki sam. To może prowadzić do nieporozumień między osobnikami. Chociaż można zaobserwować, że papugi potrafią się bawić z opiekunami na różne sposoby, my jako ludzie, nie jesteśmy w stanie zapewnić wszystkich zachowań wchodzących w skład zabawy socjalnej z odpowiednim wyczuciem i zrozumieniem. Złożona zabawa obiektami również informuje nas o tym, że niektóre gatunki potrzebują trudniejszych wyzwań umysłowych oraz większej stymulacji środowiska. Warto też zwrócić uwagę na fakt, że zabawa występuje raczej u młodych osobników jednak u wielu badanych gatunków papug zaobserwowano, że zachowania związane z zabawą są również prezentowane w dorosłości, co jest przeciwieństwem krukowatych, u których zabawa wydaje się zanikać po kilku latach. Temat jest na tyle obszerny i ciekawy, że zachęcam każdego do samodzielnego zagłębienia się w lekturę poniższych artykułów naukowych.
Źródła:
Auersperg, A. M. I, Oswald, N., Domanegg, M., Gajdon, G. K., & Bugnyar, T. 2014. Unrewarded object combinations in captive parrots. Animal Behavior and Cognition., 1(4), 470-488.
Auersperg, A. M. I., van Horik, J. O., Bugnyar, T., Kacelnik, A., Emery, N. J., & von Bayern, A. M. P. 2015. Combinatory actions during object play in psittaciformes (Diopsittaca nobilis, Pionites melanocephala, Cacatua goffini) and corvids (Corvus corax, C. monedula, C. moneduloides). Journal of Comparative Psychology., 129(1), 62–71.
Diamond J., Bond A. B. 2003. A Comparative Analysis of Social Play in Birds. Behaviour., 140, 1091-1115.
Kaplan G. 2024. The evolution of social play in songbirds, parrots and cockatoos – emotional or highly complex cognitive behaviour or both?. Neuroscience & Biobehavioral Reviews.,161.
O’Hara M., Auersperg A. M. I. 2017. Object play in parrots and corvids. Current Opinion in Behavioral Sciences.,16, 119-125.
Ostatnio na instagramie
instagram.com/ethoplanetFacebook
fb.com/ethoplanet.centrum