Contrafreeloading – trudne słówko, a tak wiele tłumaczy! Czyli dlaczego utrudnianie życia zwierzętom przynosi terapeutyczny efekt.

Contrafreeloading – trudne słówko, a tak wiele tłumaczy! Czyli dlaczego utrudnianie życia zwierzętom przynosi terapeutyczny efekt.

„Contrafreeloading” nie ma swojego odpowiednika w języku polskim. „Freeloading” możemy przetłumaczyć jako „gratis”, czyli otrzymanie czegoś za darmo, bez wysiłku. „Contra” zaś oznacza „przeciwnie”. Jest to pojęcie opisujące zjawisko odkryte przez Glena Jensena w 1963 roku, które to polega na wybieraniu przez zwierzę pokarmu trudniej dostępnego, podczas gdy ma możliwość wyboru pokarmu bezpośrednio, łatwo dostępnego. Można to zachowanie przyrównać przykładowo do „wciągającego” łuskania słonecznika czy pistacji przez człowieka.

Dlaczego warto wiedzieć o istnieniu tego zjawiska? Bowiem tłumaczy ono, dlaczego tzw. popularne karmienie interaktywne zwierząt przynosi tak rewelacyjne efekty terapeutyczne.

Wzbogacenie środowiska obejmuje szeroki zakres działań mających na celu poprawę jakości życia zwierząt w niewoli porzez dostarczanie im możliwie jak największej i najbardziej różnorodnej gamy bodźców zbliżonych do naturalnych, zachęcających zwierzęta do aktywności zarówno fizycznej jak i psychicznej.

Głównym jego zadaniem jest mobilizacja zwierzęcia do działania, zaspokajając w ten sposób m.in. potrzebę eksploracji. Jest to kluczowy element przełamujący nudę i monotonię życia w niewoli, zapobiegający zaburzeniom psychicznym, stereotypiom i autoagresji.

Wzbogacenie środowiska stymuluje mózg, wpływa na plastyczność mózgu, stymuluje neurogenezę i zwiększa ekspresję czynnika neurotroficznego. Dzięki tego typu stymulacji środowiskowej lub socjalnej można zmniejszyć częstotliwość występowania lub nasilania niepożądanych zachowań i zaburzeń psychicznych, takich jak zaburzenie obsesyjno -kompulsywne, stereotypie, depresja czy lęk i fobie. Nieprawidłowe zachowania obserwowane u zwierząt trzymanych w niewoli obejmują stereotypie narządu ruchu (takie jak tkanie, krążenie po klatce) oraz oralne, takie jak samookaleczanie, wydziobywanie piór, barbering, kanibalizm, gryzienie krat itp.

Wyróżniamy 5 rodzajów wzbogacenia środowiska:

1. społeczne,
2. psychiczne (manipulacyjne),
3. fizyczne (środowiskowe),
4. pokarmowe,
5. sensoryczne.

Te ostatnie mogą być: wizualne (np, telewizja, lustra), słuchowe (muzyka, wokalizacje), węchowe, smakowe i dotykowe. Zdecydowana większość zwierząt należy do grupy makrosmatycznych. Ich kluczowym zmysłem jest węch (receptory chemiczne). Możemy wykorzystać tę tendencję w projektowaniu sensorycznego wzbogacenia środowiska w bodźce węchowe.

W przypadku niektórych gatunków zwierząt, możemy korzystać z różnych naturalnych atraktantów. Takie bodźce sensoryczne mają za zadanie pobudzić zmysły zwierząt, w tym przypadku – węch, ten zaś wykorzystywany jest przede wszystkim do poszukiwania pożywienia. Tak jak w przypadku każdej innej metody wzbogacenia, należy zastanowić się, co będzie stanowiło największą atrakcję dla konkretnego gatunku. Drapieżniki mogą chętniej i z większym zainteresowaniem przespacerować się po wybiegu (lub mieszkaniu), jeśli w kilku miejscach ukryta zostanie ściółka z klatek ich potencjalnych ofiar. Na przykład koty jako drapieżniki interesują się zapachem piór, czy ściółki gryzoni.

Eksploracja i poszukiwanie pokarmu, to to czego zwierzętom w niewoli, nawet tym utrzymywanym w domowych warunkach, brakuje najbardziej. Brak możliwości poszukiwania zdobyczy robi miejsce dla nudy. Tak więc zapach pożywienia można wykorzystać w modyfikacjach metod karmienia.

Głód to najsilniejszy motywator, a znaczna część repertuaru naturalnych zachowań zwierząt krąży wokół poszukiwania, zdobywania i konsumowania pokarmu. Można do tego wykorzystać otoczenie lub zabawki manipulacyjne, a także szereg ćwiczeń węchowych.

Zachowania eksploracyjne są podstawową potrzebą wszystkich zwierząt, a brak możliwości zaspokojenia jej, uniemożliwia spełnienia jednej z pięciu wolności, czyli wolności do wyrażania naturalnego zachowania. Mimo zamkniętej przestrzeni, którą człowiek ogranicza zwierzętom towarzyszącym, gospodarskim, czy laboratoryjnym, można tę potrzebę w pewnym stopniu zaspokoić wykorzystując właśnie zjawisko contrafreeloadingu. Wiedząc, że włożenie wysiłku w zdobywanie pokarmu jest preferencyjne w stosunku do prostego jedzenia z miski, warto pokusić się o zmianę formy karmienia na ciekawszą. W ten sposób zapewnimy zwierzęciu zajęcie, uchronimy przed nudą, a także zadziałamy antystresowo, bowiem przykładowo u psów lizanie, czy żucie- działają silnie uspokajająco.

Tego typu wprowadzanie karmienia interaktywnego jako wzbogacenia środowiska wpływa na zmniejszenie częstotliwości zachowań niepożądanych lub nieprawidłowych (np. stereotypii) oraz zaburzeń takich jak np. zaburzenie obsesyjno-kompulsywne, depresja, czy stany lękowe i fobie.

Nieprawidłowe zachowania obserwowane u zwierząt obejmują stereotypie narządu ruchu (takie jak tkanie, krążenie po boksie/klatce) i zachowania oralne (takie jak wydziobywanie piór, barbering, kanibalizm, gryzienie prętów/ogrodzenia i wiele innych).